دوره اردوویسین(Ordovician) در ایران

دوره اردوویسین(Ordovician)
 اردوویسین در ایراننام اردوويسين از قبيله اردوويسيا(Ordovicia)در ناحيه ولز انگلستان گرفته شده است. درسال 1835 زمين شناس انگليسى به نام مورچيسون(Murrchison) به طبقاتى که تقريباٌ به طور هم شيب بر روى طبقات کامبرين قرار گرفته اند، سيلورين زيرين يا سرى اردوويسين اطلاق کرده است. بر اساس مطالعات جامع ترى که در سال 1879 توسط لاپورت(Ch. Lapworth) صورت گرفته، اردوويسين را به عنوان يک سيستم جديد(دوره جديد) معرفى مى نمايد، لذا امروزه به جاى سرى اردوويسين به سيستم اردوويسين اشاره مى گردد. رسوبات اردوويسين در مقطع تيپ در ولز براى مقايسه طبقات همزمان در ساير نقاط دنيا به کار مى رود، گر چه رسوبات کامل تر اين دوره در ساير مناطق دنيا نيز مشاهده و مطالعه شده است. رسوبات اردوويسين به وسيله فسيل هاى شاخص آن از رسوبات کامبرين کاملاٌ متمايز مى باشد. زمان محاسبه شده توسط عناصر راديو اکتيو، اين دوره را در حدود 65 تا 70 ميليون سال نشان مى دهد. در اين دوره رسوبگذارى در ژئوسنکلينال هاى کالدونى، آپالاش و کرديلر ادامه داشته است.

اردويسين در  ايران

 در ايران سنگ‎هاى اردويسين گسترش محدود دارند و به استثناى ناحيه شيرگشت، در ديگر ساير، سنگ‎هاى اردويسين با يک واحد آوارى از ماسه‎سنگ‎هاى کوارتزى سفيدرنگ آغاز مى‎شود که با سنگ‎هاى کهن‎تر ارتباط ناپيوستـــه از نوع دگرشيبى فرسايشى دارد. با اين حال، در ناحيه کلمرد (باختر طبس) همبرى انباشته‎هاى اردويسين با سنگ‎هاى پرکامبرين (سازند کلمرد) از نوع دگرشيبى زاويه‎اى و با گرانوديوريت‎هاى اين زمان (پرکامبرين) از نوع دگرشيبى آذرين‎پى است. وجود برونزدهاى مشترک سنگ‎هاى کامبرين و اردويسين سبب شده تا همبرى سنگ‎هاى ياد شده پيوسته دانسته شود، در حالى که ناپيوستگى‎هاى ياد شده شواهدى از يک ايست رسوبى پيش از اردويسين است که به جز فرونشست شيرگشت در ديگر نقاط ايران اثرگذار بوده است.

به جز ناحيه تالش و لرستان که سنگ‎هاى اردويسين کربناتى است، در ديگر نقاط ايران، رديف‎هاى اردويسين بيشتر از نوع شيل، سيلت سنگ و ماسه‎سنگ است که به داشتن رنگ متمايل به سبز و سنگـواره‎هايـى از نوع تريلوبيت، بازوپـا و سيستوييدها شاخص هستند. ثابت بودن نسبــى رخسارة سنگ‎هاى اردويسين مى‎تواند حاکى از محيط‎هاى دريايى کم ژرفاى کنار قاره  در سراسر ايران باشد. اشتامفلى (1978) محيط ته‎نشينى اين رسوبات را به يکى از مسيرهاى عبور درياى برقاره‎اى ايران مرکزى با ‎تتيس کهن دانسته است، ولى لاسمى (1379) به محيط‎هاى رسوبى ژرف باور دارد که به تدريج به نهشته‎هاى فلات قاره و سپس نهشته‎هاى ساحلى تبديل مى‎شده است. جدا از سنگ‎هاى رسوبى، در نواحى ماکو، اسفراين، جنوب خاورى زون سنندج – سيرجان و کوه‎هاى تالش، سنگ‎هاى اردويسين ايران داراى انواعى از سنگ‎هاى آذرين بيرونى هستند که بيشتر از نوع گدازه‎هاى بازيک زيردريايى است. اشتامفلى (1978)، بربريان (1981)، علوى (1991)، روانه‎هاى بازالتى ياد شده را بخشى از مجموعة ماگمايى اردويسين – سيلورين مى‎دانند که در اثر نخستين شکستگى سکوى پالئوزوييک ايران شکل گرفته‎اند.

توزيع جغرافيايى سنگ‎هاى اردويسين در نقاط مختلف کوه‎هاى البرز – آذربايجان (اسفراين، شمال شاهرود، عَلَم‎کوه، ميلا کوه، طالقان، آبيک، خلخال، ماکو، تالش، اروميه، مهاباد، شمال باخترى تبريز)، ايران مرکزى (شيرگشت، کلمرد، کرمان، 000) و زاگرس (زردکوه، گهکم، فراقان) نشان مى‎دهد که با وجود رخنمون‎هاى محدود و پراکنده، پيشروى درياى اردويسين بسيار گسترده بوده است، به طورى که حتى پاره‎اى از فرازمين‎هاى کهن پرکامبرين مانندکلمرد (باختر طبس) و عَلَم‎کوه (باختر کلاردشت) با درياى پيشرونده اردويسين پوشيده شده‎اند. و لذا، نبود و کمبود رخنمون‎هاى اردويسين را مى‎توان حاصل چرخه‎هاى فرسايشى پس از اردويسين دانست.

از نظر سن، سنگ‎هاى اردويسين ايران به طور کلى به اردويسين پيشين تا ميانى تعلق دارند. اما، در شمال باخترى کرمان و در زاگرس، تغييرات سنى رديف‎هاى مورد سخن تا اردويسين پسين است. نبود سنگ‎هاى اردويسين پايانى مى‎تواند نتيجه پسروى دريا و آغاز جنبش‎هاى معادل کالدونين باشد هر چند که چرخه‎هاى فرسايشى بعدى نيز در فرسايش و حذف مؤثر بوده‎اند. افت سطح دريا در نتيجه يخبندان اردويسين پسين که به ظاهر عربستان را تحت تأثير قرار داده مى‎تواند در پسروى درياى اردويسين پايانى نقش داشته باشد. گفتنى است که از شواهد يخبندان اواخر اردويسين عربستان، در ايران اثرى ديده نشده که شايد نشانگر اين نکته باشد که ايران در عرض‎هاى شمالى‎تر قرار داشته است. با وجود يکى بودن رخساره‎هاى سنگى، بررسى سنگ‎هاى اردويسين در سه پهنه البرز – آذربايجان، ايران مرکزى و زاگرس مى‎تواند بيانگر نام و ويژگى‎هاى چينه‎شناختى اين انباشته‎ها باشد.

مشاهده فسيل هاى اردويسين:

بی مهرگان:

Hebertella sinuata سازمان زمين شناسي و اكتشافات معدني كشور - GSI.ir	Rafinesquina ponderosa	Rhynchotrema increbescens
Prasopora falsei	Prasopora simulatrix	Eotomaria
Salteraster huxleyi	Stenaster salteri	Caleidocrinus multiramus
Aglaspida	Griffithides bufo	Acanthoparypha gibba
Anacheirurs (Lehua sp.)	Angelina sedgwicki	Graptolites
Orthograptus	Lissocoelia	Brachiospongia