دونين (Devonian) در ایران

دونين (Devonian)
رسوبات دوره دونين براى اولين بار توسط مورچيسون(Murrchison)  و سدويک (A.Sedgwick) در سال 1839 در ناحيه دون شاير(Devonschire)  واقع در جنوب غرب انگلستان مطالعه شده و از اين جهت مورچيسون به رسوباتى که در بين رسوبات سيلورين و کربونيفر قرار گرفته اند، دونين (Devonian) اطلاق کرده است. زمان محاسبه شده براى اين دوره حدود 50 ميليون سال مى باشد. به طور کلى در اين دوره مى توان دو رخساره مهم، يکى رخساره کولابى و ديگرى رخساره دريايى را تشخيص داد. رخساره کولابى بيشتر از ماسه سنگ هاى سرخ رنگ تشکيل گرديده که زمين شناسان آنها را ماسه سنگ هاى سرخ قديمى (Old red sandstone) ناميده اند.
ضخامت اين ماسه سنگ ها گاه به چند هزار متر رسيده و اغلب داراى چينه بندى متقاطع مى باشند. ماسه سنگ هاى سرخ قديمى در انگلستان، اسکانديناوى، ايرلند،آمريکاى شمالى، شرق گروئنلند، غرب اسپيتزبرگن، و همچنين در شمال غربى روسيه، بلژيک و بلاخره تا مرکز لهستان( به طور کلى در خشکى هاى نيمکره شمالى) توسعه داشته و شناخته شده اند. از آنجايى که اين رسوبات متعلق به محيط هاى غير دريايى(کولابى) هستند لذا فسيل هايى که در آنها يافت شده عمدتاٌ فسيل هاى گياهى، ماهى هاى زره دار و دوکفه ايها مى باشند و فسيل هاى دريايى از قبيل براکيوپود، تريلوبيت، سفالوپود و خارپوستان در آنها مشاهده نمى شوند.

دونين در ايران
نارسايى‎هاى ديرينه‎شناسى سبب شده تا بر خلاف دونين بالا، ديرينه‎جغرافياى دونين پايين و دونين ميانى ايران در پردة ابهام باشد.
تصور عموم زمين‎شناسان بر آن است که در آغاز دونين شرايط جغرافياى ديرينة ايرانزمين همانند اواخر سيلورين بوده به اين ترتيب که در شمال و شمال باخترى ايران خشکى کالدونى و خاور آن با درياى کم ژرفايى پوشيده مى‎شد که تحت تأثير حرکت‏هاى شاغولى و رو به بالاى رخداد کالدونى قرار داشته است. به همين دليل، سنگ‎هاى دونين پايين در بخش بزرگى از ايرانزمين ديده نمى‎شود و سنگ‎هاى دونين ميانى به طور پيشرونده و باناپيوستگى بر روى سنگ‎هاى کهن‎تر قرار دارد. در دونين پسين، از وسعت خشکى کالدونى کاسته شده و در نتيجه نهشته‎هاى دونين بالايى با گستردگى زياد و پس از يک ايست رسوبى، در نواحى زيادى از ايران نهشته شده‎اند. با اين حال، در پاره‎اى نقاط ايران مرکزى (طبس، کرمان، اردکان و 000) و البرز خاورى (خوش ييلاق، بجنورد و 000) رديف‎هاى آوارى سُرخ‎رنگى (سازند پادها) وجود دارد که بيشتر به دليل جايگاه چينه‎شناسى به سن دونين پيشين دانسته شده‎اند. ولى، سن دونين پيشين به طور يقين مورد تأييد قرار نگرفته و حتى مطالعات پالينولوژى گوياى آن است که ماسه‎سنگ‎هاى مورد نظر سن دونين پسين دارند. چنانچه سن دونين پسين ماسه‎سنگ‎‎هاى سُرخ (سازند پادها) حتمى باشد، جا دارد که در مورد رديف‎هاى منسوب به دونين ميانى هم ترديد داشت. جدا از رديف‎هاى منسوب به دونين پايين، وجود فسيل‎هايى مانند بازوپايان، مرجان، کنودونت و 000 متعلق به آشکوب‎هاى ايفلين – ژيوسين نشانگر آن است که شرايط دريايى از دونين ميانى آغاز و در دونين بالا به بيشترين حد رسيده است. ولى، بررسى پالينومورف‎هاى دريايى سبب شد تا قويدل سيوکى بر اين باور باشد که در زمان دونين پيشين و ميانى، درياى آزاد از سراسر سکوى ايران عقب نشسته‎ و اين خروج تا دونين پسين ادامه داشته است. ‎شود و سنگ‎هاى دونين ميانى به طور پيشرونده و باناپيوستگى بر روى سنگ‎هاى کهن‎تر قرار دارد. در دونين پسين، از وسعت خشکى کالدونى کاسته شده و در نتيجه نهشته‎هاى دونين بالايى با گستردگى زياد و پس از يک ايست رسوبى، در نواحى زيادى از ايران نهشته شده‎اند. با اين حال، در پاره‎اى نقاط ايران مرکزى (طبس، کرمان، اردکان و 000) و البرز خاورى (خوش ييلاق، بجنورد و 000) رديف‎هاى آوارى سُرخ‎رنگى (سازند پادها) وجود دارد که بيشتر به دليل جايگاه چينه‎شناسى به سن دونين پيشين دانسته شده‎اند. ولى، سن دونين پيشين به طور يقين مورد تأييد قرار نگرفته و حتى مطالعات پالينولوژى گوياى آن است که ماسه‎سنگ‎هاى مورد نظر سن دونين پسين دارند. چنانچه سن دونين پسين ماسه‎سنگ‎‎هاى سُرخ (سازند پادها) حتمى باشد، جا دارد که در مورد رديف‎هاى منسوب به دونين ميانى هم ترديد داشت. جدا از رديف‎هاى منسوب به دونين پايين، وجود فسيل‎هايى مانند بازوپايان، مرجان، کنودونت و 000 متعلق به آشکوب‎هاى ايفلين – ژيوسين نشانگر آن است که شرايط دريايى از دونين ميانى آغاز و در دونين بالا به بيشترين حد رسيده است. ولى، بررسى پالينومورف‎هاى دريايى سبب شد تا قويدل سيوکى بر اين باور باشد که در زمان دونين پيشين و ميانى، درياى آزاد از سراسر سکوى ايران عقب نشسته‎ و اين خروج تا دونين پسين ادامه داشته است. ‎شناسى به سن دونين پيشين دانسته شده‎اند. ولى، سن دونين پيشين به طور يقين مورد تأييد قرار نگرفته و حتى مطالعات پالينولوژى گوياى آن است که ماسه‎سنگ‎هاى مورد نظر سن دونين پسين دارند. چنانچه سن دونين پسين ماسه‎سنگ‎‎هاى سُرخ (سازند پادها) حتمى باشد، جا دارد که در مورد رديف‎هاى منسوب به دونين ميانى هم ترديد داشت. جدا از رديف‎هاى منسوب به دونين پايين، وجود فسيل‎هايى مانند بازوپايان، مرجان، کنودونت و 000 متعلق به آشکوب‎هاى ايفلين – ژيوسين نشانگر آن است که شرايط دريايى از دونين ميانى آغاز و در دونين بالا به بيشترين حد رسيده است. ولى، بررسى پالينومورف‎هاى دريايى سبب شد تا قويدل سيوکى بر اين باور باشد که در زمان دونين پيشين و ميانى، درياى آزاد از سراسر سکوى ايران عقب نشسته‎ و اين خروج تا دونين پسين ادامه داشته است. ‎ و اين خروج تا دونين پسين ادامه داشته است.
يکى از ويژگى‎هاى دونين ايران، تداوم و تکرار ناآرامى‎هاى وابسته به رخداد کالدونى است که گاه با شکل‎گيرى گدازه‎هاى آتشفشانى بازيک و زمانى با جايگيرى پيکره‎هاى نفوذى (سينيت‎هاى مرند – جلفا) همراه بوده است. با تکيه بر نتايج پالينولوژى و توصيف ويژگى‎هاى چينه‎شناسى، سنگ‎هاى دونين ايران را مى‎توان در دو گروه سنگ‎هاى آوارى به سن دونين پيشين و سنگ‎هاى به طور عمده کربناتى به سن دونين ميانى – پسين جاى داد.

Anathyris ezquerrai	Cyrtospirifer verneuilli	Uncinulus primipilaris
Xystostrophia umbraculum	Cystodictya	Cornellites
Grammysia	Triacrinus sp.	Acanthopyge consanguinea
Acanthopyge consanguinea	Dictyonema	Uphantaenia chemungensis
Alveolites winchellana (Miller)	Aulacophyllum perlamellosum (Hall)	Aulocystis(?) procumbens Davis on Favosites turbinatus (Billings)
Basidechenella rowi	Bohemoharpes sp.	Ceratonurus sp.
Chasmops praecurrens	Coltraenia oufatenensis